[ad_1]
سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد یا یونسکو (UNESCO)، یکی از سازمانهای تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد است. یونسکو مخفف عبارت The United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization می‌باشد.
تاریخچه یونسکو
پیش از جنگ جهانی اول، در پایان قرن بیستم، «هرمن مولکنبویر» تأسیس یک شورای دائمی بین‌المللی آموزش را به منظور ترغیب مربیان سرتاسر جهان برای دفاع از صلح و اعتلای تفاهم بین‌المللی توصیه کرد.
نخستین تلاش عملی در مورد تأسیس یک شورای دائمی بین‌المللی آموزش توسط دولت هلند، در سال ۱۹۱۳ انجام شد.
هلند در این سال، کشورها را برای شرکت در یک کنفرانس بین‌المللی در مورد آموزش، فراخواند و طرحی برای اساسنامه یک سازمان بین‌المللی آموزش تدارک دید.
این کنفرانس در سال ۱۹۱۳ تشکیل نشد و به سال ۱۹۱۴ موکول شد که در سال ۱۹۱۴ هم به دلیل شروع جنگ جهانی اول منتفی شد.
بعد از پایان یافتن جنگ جهانی اول و پیدایش جامعه ملل، این اندیشه که باید بین کشورهای جهان در امور معنوی و فرهنگی و آنچه با کرامت انسانی سروکار دارد، ارتباط و همراهی و همدلی وجود داشته باشد، قوت گرفت.
بر همین اساس، در اولین اجلاس جامعه ملل در نوامبر ۱۹۲۰، ضرورت این همکاری در کنار فعالیت‌های سیاسی دولت‌ها مطرح شد.
مجمع عمومی جامعه ملل، پیرو پیشنهاد کشورهای بلژیک، رومانی و ایتالیا، قطعنامه‌ای را به تصویب رساند و بر اساس آن تلاشی پیگیر را به منظور ایجاد این سازمان در دستور کار خود قرار داد.
در سال ۱۹۲۱ به پیشنهاد دولت بلژیک و فرانسه یک «کمیسیون همکاری‌های علمی» به ریاست «هنری لوئیس برگسون» در جامعه ملل ایجاد شد که دارای ۱۲ عضو بود و وظیفه داشت به پرسش‌های مربوط به همکاری بین‌المللی پاسخ دهد.
انتخاب برگسون و سایر اعضای کمیسیون که از شخصیتهای علمی و فرهنگی بودند، نشان از اهمیتی داشت که متفکران برجسته آن دوران، برای همدلی میان اهل علم در زمینه جلوگیری از بروز جنگ و مصائب ناشی از آن قائل بودند. از اولین برنامه‌های این کمیسیون، ایجاد رابطه بین فرهنگستان‌ها و متخصصانی بود که از جنگ آسیب دیده بودند.
در سال ۱۹۲۴، دولت فرانسه در پاسخ به درخواست همیاری برگسون و به منظور کمک به مقاصد کمیسیون مذکور، یک «مؤسسه بین‌المللی همکاری‌های معنوی» را بنیاد کرد و آن را در اختیار جامعه ملل قرار داد.
سرانجام این مؤسسه در سال ۱۹۳۱ براساس قطعنامه مجمع عمومی جامعه ملل و با هدف ایجاد ارتباط و همکاری بین‌المللی برای پیشرفت عمومی تمدن و دانش بشری، خصوصاً مبادله علوم، ادبیات و فرهنگ و نیز ایجاد زمینه فکری مساعد برای حل مسالمت‌آمیز مسائل بین‌المللی در چهارچوب جامعه ملل موجودیت رسمی یافت.
بروز جنگ جهانی دوم، ادامه کار مؤسسه را متوقف کرد. در سال ۱۹۴۵ و پس از پایان جنگ جهانی دوم، کنفرانس بزرگی در لندن تشکیل گردید. دراین کنفرانس نمایندگان ۳۷ کشور شرکت نمودند.
تصویب‌نامه نهایی کنفرانس لندن، توسط ۴۴ کشور به امضا رسید. در این زمان فرانسه و انگلستان به عنوان دو کشوری که بیشترین صدمات را از جنگ تحمل کرده بودند پیشنهاد نمودند که سازمانی با هدف نهادینه ساختن فرهنگ صلح به معنای واقعی کلمه تأسیس شود و به این ترتیب یونسکو شکل گرفت.
در این کنفرانس رقابت سختی بین بریتانیا و فرانسه برای تعیین مقر دائمی این سازمان درگرفت که نهایتاً فرانسه توانست بحث را به سود خود پایان دهد و نتیجتاً شهر پاریس به عنوان مقر دائمی این سازمان در نظر گرفته شد.
دولت آمریکا که از دول با نفوذ در این کنفرانس بود، بیشتر به تأسیس یک سازمان صرفاً آموزشی با هدف بازسازی مراکز آموزشی نظر داشت. اما دیری نپایید که فرهنگ نیز به عنوان بخشی از برنامه‌های این سازمان در نظر گرفته شد.
همچنین شایان ذکر است که در لوایح اولیه‌ای که به این کنفرانس فرستاده شده بود، نامی از «علم» به عنوان یکی از حوزه‌های صلاحیت این سازمان آورده نشده بود، اما اصرار برخی دانشمندان بخصوص «ژوزف نیدهام» و «جولیان هاکسلی»، بمباران اتمی هیروشیما و توجه اذهان بشری به نقش مهم یافته‌های علمی در حیات بشری باعث شد تا حرف S به نمایندگی از صلاحیت «علمی» در نام این سازمان گنجانده شود تا تأکیدی باشد بر مسئولیت دانشمندان در قبال جوامع بشری.
در سومین نشست کامل، بالاخره علامت اختصاری UNESCO به تصویب نهایی رسید. این کنفرانس، در ۱۶ نوامبر ۱۹۴۵، در مورد تأسیس یک سازمان آموزش و علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، معاهده را به امضا رساند. بدین ترتیب، سازمان یونسکو با هدف کمک به صلح و امنیت بین‌المللی از طریق ترویج همکاری میان ملل در امور تعلیم و تربیت و علوم و فرهنگ، فعالیت خود را آغاز نمود.
یونسکو چه سازمانی است؟
اساسنامه یونسکو نیز مانند هر سازمان بین‌المللی دیگر، دربرگیرنده اهدافی است که سازمان براساس آن تشکیل شده است.
طبق ماده ۱ اساسنامه سازمان، هدف یونسکو کمک به استقرار صلح و امنیت در جهان از طریق ترویج تشریک مساعی میان ملل در امور تعلیم و تربیت و علوم و فرهنگ و همچنین تقویت احترام جهانی به عدالت، حاکمیت قانون، حقوق بشر و آزادی‌های اساسی می‌باشد.
لازم به ذکر است که این اهداف نیز به موجب منشور ملل متحد برای مردم جهان بدون تمایز از حیث نژاد، جنس، زبان یا مذهب مورد تأئید قرار گرفته است.
ساختار سازمان یونسکو
این سازمان دارای ۳ رکن اصلی می‌باشد که عبارتند از:
۱- کنفرانس عمومی ۲- شورای اجرایی ۳- دبیرخانه
کنفرانس عمومی
کنفرانس عمومی عالیترین مرجع تصمیم‌گیری یونسکو است. همانطور که در اساسنامه آورده شده است با شرکت نمایندگان کشورهای عضو سازمانهای وابسته به ناظران بین‌المللی به منظور تعیین سیاست‌ها و خط‌مشی‌های سازمان و موارد دیگری که در اساسنامه تعیین شده، تشکیل می‌شود.
کنفرانس عمومی مرکب از نمایندگان دول عضو، اعضای وابسته، ناظران دول غیرعضو، سازمانهای بین‌الدولی و سازمانهای غیردولتی است. کلیه‌ی کشورهای عضو در این کنفرانس دارای نماینده می‌باشند. این رکن برنامه‌ها و بودجه سازمان را تعیین می‌کند و هر ۲ سال یکبار تشکیل جلسه می‌دهد بند یک ماده ۴ اساسنامه یونسکو تصریح دارد که:
« … هر یک از دول عضو پس از مشورت با کمیته ملی، در صورت وجود آن، یا با مؤسسات و هیأتهای آموزشی، علمی و فرهنگی، حداکثر ۵ عضو انتخاب می‌کند».
کنفرانس عمومی، اعضای شورای اجرایی را برای مدت ۴ سال و مدیر کل سازمان را برای مدت ۶ سال انتخاب می‌نماید. مصوبات کنفرانس در ارتباط با کنوانسیون‌ها به دو سوم اکثریت آرا نیاز دارد در حالی که در مورد توصیه‌نامه‌ها و اعلامیه‌ها اکثریت ساده کافی است.
اجلاس عادی کنفرانس عمومی معمولاً در مقر یونسکو در پاریس و با شرکت هیأتهای نمایندگی کشورها و سازمانهای وابسته تشکیل می‌شود و بنا به رویه جاری ۳ هفته به طول می‌انجامد.
چنانچه کنفرانس عمومی خواستار برگزاری اجلاس فوق‌العاده باشد، محل برگزاری آن را خود مشخص می‌کند در غیر اینصورت شورای اجرایی این کار را انجام می‌دهد. با فراخوان کنفرانس عمومی یا با فراخوان شورای اجرایی و یا درخواست حداقل یک سوم اعضا، اجلاس فوق‌العاده تشکیل خواهد شد.
شورای اجرایی
شورای اجرایی یا به عبارتی شورای اداری یونسکو ، مقدمات کار کنفرانس عمومی را تهیه و بر اجرای کامل تصمیمات کنفرانس عمومی نظارت می‌کند. این شورا سالانه ۲ بار در بهار و پاییز تشکیل جلسه می‌دهد. ۵۸ عضو آن توسط کنفرانس عمومی، با توجه به تنوع جغرافیایی و فرهنگی، انتخاب می‌شود.
فعالیت‌های شورای اجرایی زیر نظر کنفرانس عمومی انجام می‌شود و لذا شورا در مقابل اجرای برنامه‌های مصوبه کنفرانس عمومی مسئول است. همچنین شورا، مسئولیت نظارت بر برنامه‌های مصوب کنفرانس عمومی را توسط مدیر کل برعهده دارد. به عبارت دیگر، مدیر کل نسبت به اجرای مطلوب برنامه‌ها در مقابل شورای اجرائی مسئول و پاسخگو است.
هر چند اساسنامه اولیه یونسکو پیش‌بینی کرده بود که اعضای شورای اجرایی نماینده دولتهای متبوع خود نخواهند بود و به نمایندگی از طرف کنفرانس عمومی در شورا فعالیت خواهند داشت، اما در سال ۱۹۵۴ اساسنامه شورا به پیشنهاد ایالات متحده تغییر کرد و از آن پس اعضای شورا به نمایندگی از طرف دولتهای متبوع خویش در شورا شرکت می‌کنند.
اصلاح اساسنامه موجب این تأسف شد که شورای اجرایی به جای اینکه انجمنی از شخصیتهای علمی برجسته جهان باشد، به صورت مجمعی بین‌الدولی درآمد.
همچنین رئیس کنفرانس عمومی به اعتبار سمت و مقامی که دارد به عنوان مشاور در شورای اجرایی حضور می‌یابد.
کنفرانس عمومی در انتخاب اعضاء شورای اجرایی کوشش به عمل خواهد آورد که شورا شامل اشخاصی باشد که در قلمرو هنر، ادبیات، علوم، تربیت و نشر افکار صلاحیت داشته و برای انجام
وظایف اداری و اجرایی شورا دارای تجربه باشند. همچنین کنفرانس عمومی باید تنوع فرهنگها و تقسیم عادلانه جغرافیایی را مورد توجه قرار دهد. هیچ گاه در یک زمان، بیش از یک نفر از اتباع یک کشور عضو نمی‌تواند انتخاب شود با این حال رئیس کنفرانس از این حیث مستثنی است.
شورای اجرایی وظایف دیگری را پی آمد موافقت نامه‌های یونسکو با سازمان ملل متحد، کارگزاری‌های تخصصی و دیگر سازمانهای بین‌الدولتی انجام می‌دهد.
دبیرخانه
سومین رکن اصلی یونسکو، دبیرخانه است که مرکب از دبیرکل و تعداد زیادی از کارمندان بین‌المللی است. دبیرخانه یونسکو در سال ۱۹۴۶ با ۶۰۰ نفر پرسنل کار خود را آغاز نمود.
دبیر کل یونسکو در رأس دبیرخانه دائمی قرار گرفته که بیش از ۲۵۰۰ کارمند بین‌المللی در آن به کار اشتغال دارند و براساس معیارهای جغرافیایی بسیار گسترده به استخدام سازمان درآمده‌اند.
دبیر کل که مدیر اجرایی سازمان می‌باشد، توسط کنفرانس عمومی و براساس توصیه‌های شورای اجرایی برای مدت ۶ ساله انتخاب می‌شود.
بودجه یونسکو
یونسکو دارای دو نوع منبع مالی است:
۱- بودجه عادی
۲- منابع فرا بودجه‌ای
بودجه عادی از محل حق عضویت‌هایی تأمین می‌شود که کشورهای عضو بر حسب توان اقتصادی خود آن را می‌پردازند. مثلاً در سال ۲۰۰۰ چهل کشور هر یک ۰۰۱/۰ درصد کل بودجه عادی را پرداخت کرده‌اند؛ در حالیکه حدود ده کشور هر یک حق عضویتی بیشتر از ۲% از کل بودجه سازمان را پرداخت نموده‌اند. ژاپن با پرداخت کل بودجه عادی یونسکو اصلی‌ترین تأمین کننده منبع مالی سازمان بوده است.
برای سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ بودجه عادی تأیید شده‌ی یونسکو ۶۶۷ میلیون دلار آمریکا بوده است.
از دیگر رو منابع فرابودجه ای نیز در اختیار یونسکو قرار دارد. این منابع برای سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۱ حدود ۲۵۰ میلیون دلار بوده است. که ۱۱۳ میلیون دلار آن از طرف کشورهای عضو در اختیار یونسکو قرار گرفته است تا صرف اجرای طرح‌های کشورهای در حال توسعه شود. بیش از ۶۰ میلیون دلار نیز از طرف برنامه توسعه ملل متحد یا از طرف دیگر آژانس‌های ملل متحد که همچون یونسکو در زمینه‌های توسعه، جمعیت، کودکان یا محیط زیست فعالیت می‌کنند، در اختیار سازمان قرار گرفته است.
اولویت‌ها و فعالیت های یونسکو
یونسکو برای اینکه بتواند اهداف خود را در قرن بیست و یکم تحقق بخشد ، می‌کوشد چالش‌ها و پیامدهای جهانی شدن را با همه پیچیدگی‌هایش درک نموده و به تعیین راهبردها و خط مشی‌هایی از مواضع :
الف ) فرا رشته‌ای
ب ) میان رشته‌ای
ج ) بین فرهنگی
بپردازد، به‌گونه‌ای که همگان از دستاوردهای آن بهره‌مند شوند. یونسکو دراجرای رسالت خود و در ارتباط با جامعه بین‌المللی پنج وظیفه اصلی بر عهده دارد:
۱- آزمایشگاه عقاید:
یونسکو به مثابه کانونی فکری به‌عنوان مرکز جهانی مبادله اطلاعات و آزمایشگاه ایده‌ها فعالیت می‌کند و مطالعات آینده نگرانه انجام می‌دهد.
۲- هنجارسازی:
یونسکو نقش سازمان معیارگذار و ناظر جهانی را بر عهده دارد و به صورت‌بندی مسائل فکری، هنجاری و اخلاقی از طریق تدوین دستورالعمل‌ها، توصیه‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی می‌پردازد.
۳- مرکز مبادلات اطلاعات:
یونسکو مانند سایر نهادهای تخصصی نظام ملل متحد، حافظ و امانت دار دانش به‌دست آمده در گستره‌ی فعالیت‌های خود است و به عنوان مرکز اصلی مبادله اطلاعات در زمینه گردآوری اطلاعات از کشورهای عضو و تبادل و اشاعه برابر و عادلانه در بین آن‌ها فعالیت می‌کند.
۴- ظرفیت‌سازی :
این سازمان از طریق فعالیت‌های آموزشی ، علمی و فرهنگی که در کشورهای عضو انجام می‌دهد ، تلاش می‌کند تا توان فنی ، علمی و انسانی آن‌ها را برای مشارکت فعال در زمینه‌های فعالیت خود و نیز پرکردن شکاف علمی بین کشورهای شمال و جنوب تقویت نماید.
۵- تسهیل کننده همکاری‌های بین‌المللی:
یونسکو از طریق دفاتری که در سراسر جهان دارد از توانمندی لازم برای اجرای برنامه‌هایش در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی برخوردار است. بر این اساس، یونسکو نقش تسهیل‌کننده‌ای در همکاری‌های بین‌المللی دارد و اجرای مؤثر طرح‌ها را تضمین می‌کند.
Source link
