مواد افزودنی در لولهها۱[۱]
لولههای خلأ، به جز لولههای با درپوش قرمز، هر کدام حاوی یک یا چند نوع ماده شیمیایی افزوده شده هستند. این مواد شامل ترکیبات ضد انعقادی برای جلوگیری از انعقاد خون و همچنین ژل تکان گرا۲، برای فعال شدن و تشکیل لخته و ایجاد سریع سرم میباشند. بعضی از لولهها نیز، با مواد نگهدارنده و مهار کننده، فعل و انفعالهای سلولی، و تمامیت نمونه خون را حفظ میکنند. لولههای حاوی مواد به طور کلی، برای اختلاط کامل باید بعد از تهیه خون بین پنج تا هشت بار، متناسب با نوع ماده درون آنها زیر و رو شوند. بعضی از لولهها از درون با ماده سیلیکون پوشش داده شدهاند تا از جذب خون به دیواره و کند کردن زمان تشکیل لخته جلوگیری شود.
مواد ضد انعقاد
مواد ضد انعقاد از تشکیل لخته جلوگیری میکنند. مثلاً نمک سدیم یا پتاسیم ترکیب اتیلن دیآمین تترا استیک اسیدEDTA3، و یا سدیم ماده پولیآنتول سولفونات(SPS)4، اگزالات پتاسیم و سیترات سدیم، با جذب نمودن کلسیم خون، مانع از تشکیل لخته میشوند. هپارین ماده ضد انعقاد دیگری است که به صورت نمکهای سدیم، پتاسیم، لیتیوم یا آمونیوم با جلوگیری از تبدیل پروترومیین به ترومبین، تشکیل لخته را مهار میکند. ماده ضد انعقاد، متناسب با نوع آزمایش انتخاب میشود. با توجه به اهمیت برقراری نسبت مواد درون لولهها به حجم خون، لازم است که لولهها به طور کامل از خون پر شوند. زیر و رو کردن لولههای خون با مواد ضد انعقاد باید به آرامی صورت گیرد، که به تمامیت سلولها،آسیب نرسد.
EDTAضمن اینکه مهار کننده واکنشهای انعقادی است، در حفظ سلامت سلولهای خونی نیز نقش دارد. این ماده همچنین هماهنگکه بارنگآمیزیهای مختلف دارد، مانع چسبندگی پلاکتها به هم میشود.
نمک سیترات، بهترین ماده در آزمایشهای انعقادی است.
SPSمناسبترین ماده ضد انعقاد در کشت خون میباشد. زیرا بعضی مواد سیستم ایمنی را که امکان از بین بردن باکتریهای موجود در خون را دارند و همچنین اثر آنتیبیوتیکهایی را که بیمار مصرف نموده است، خنثی میکند.
هپارین به عنوان ماده ضد انعقاد برای آزمایشهای شیمیایی و گازهای خون مناسبتر است.
اگزالات پتاسیم مخلوط با فلورو سدیم و یدواستات، همچنین فلورو سدیم با توان خنثیسازی اثر گلیکولیز نیز در آزمایش قند خون مصرف میشوند.
مواد فعالکننده لخته
زمان تشکیل لخته در لولههای ساده، حدود ۶۰ دقیقه است، ولی در لولههای ژلدار (فعالکننده لخته) این زمان به ۳۰ دقیقه کاهش مییابد. لولههای حاوی ترومبین به طور مستقیم تشکیل لخته را تسریع کرده و به پنج دقیقه میرسانند. این لولهها اغلب در موارد اورژانس برای سرعت بخشیدن به آزمایش بیماران مشکوک یا مستعد به سکته مغزی و افراد تحت درمان با مواد ضد انعقاد (آنتی کواگولانها) مورد استفاده قرار میگیرند.
مواد خنثی مانند شیشه یا سیلیکا با آغشته کردن سطح داخلی لولهها و در نتیجه فعال شدن بیشتر پلاکتها، به سرعت تشکیل لخته کمک میکنند. مواد فعال در تشکیل لخته، اغلب به صورت لایهای، به دیواره لولهها آغشته میشوند. در این موارد باید فرصت برخورد خون به دیواره را با حداقل پنج بار بالا و پایین کردن لوله خون فراهم نمود. بعضی از مواد ممکن است در نوعی از آزمایشها، موجب اختلال در نتایج شوند.
ژلهای پلیمری
این ژلها که ژل تکانگرا نیز نامیده میشوند، مواد مصنوعی خنثی با وزن مخصوص معینی هستند که با سانتریفوژ شدن، خون به صورت مایع درآمده و بین سرم و سلولهای خونی قرار میگیرند که در مدت کوتاه بار دیگر، سخت شده و جدا سازی آنها تسهیل میشود.
درپوشهای رنگی لولهها
لولههای خونگیری هر یک با توجه به مواد داخلی، درپوش مشخصی با رنگ جداگانه دارند. در عین حال رنگهای معرفی شده (پیوست ۱ ، در آخر کتاب) ممکن است در انواع تولیدی مختلف، کمی متفاوت باشند.
ترتیب کاربری لولههای خلأ در خونگیری
تنوع آزمایشها، نیاز به جمعآوری خون در لولههای متعدد دارد. چون ممکن است نوک سوزنهای چند نمونهای۱[۲]در موقع تعویض لولهها، مادهای را از لوله قبلی به لوله بعدی انتقال داده و موجب اختلال در نتایج آزمایشها شوند، ترتیب پر کردن آنها به صورت زیر استاندارد شدهاست (تصویر ۹-۵). این ترتیب در موارد تقسیم خون با سرنگ به لولهها، نیز باید رعایت میشود.
شکل (۵-۹)- رنگهای استاندارد درپوش لولههای نمونه خون
اول: لولههای استریل کشت خون به منظور جلوگیری از آلودگی با مواد غیر استریل لولههای قبلی مورد استفاده قرار میگیرند.
دوم: لولههای با درپوش آبی حاوی سیترات سدیم، مربوط به آزمایشهای انعقادی است که به علت حساسیت زیاد نتایج به آلودگی در مرحله بعد از لوله اول قرار میگیرد. چنانکه بیمار آزمایش کشت نداشته باشد، ابتدا از لولههای با درپوش قرمز استفاده میشود تا مواد بافتی پوست در نوک سوزن، چرخه انعقادی را مختل نکند.
توجه: در خونگیریهای با سیستم پروانهای، خون لوله اول مربوط به هر گونه آزمایشی که باشد، به منظور خارج کردن هوای داخل رابط پلاستیکی، به دور ریخته میشود.
سوم: لولههای شیشهای یا پلاستیکی با درپوش قرمز عاری از ماده درونی، بعد از لولههای انعقادی قرار میگیرند. لولههای با درپوش قرمز خاکستری۱، حاوی مواد فعالساز لخته، نیز که ممکن است به علت اختلال در آزمایشهای دیگر، در همین ردیف قرار میگیرند.
چهارم: لولههای با درپوش سبز حاوی هپارین، با احتمال اختلال کمتر، بعد از لولههای حاوی EDTA یا بالعکس قرار میگیرند.
پنجم: ;EDTA موجود در لولههای با درپوش ارغوانی میتواند با کلسیم و فلزات دیگر ترکیب شده و در بسیاری از آزمایشها از جمله کلسیم (بصورت کاهش کاذب)، یا پتاسیم (بصورت افزایش کاذب) خون، مشکل به وجود آورد. از این رو لولههای EDTA نزدیک به لولههای آخر قرار میگیرند.
ششم: لولههای با درپوش خاکستری حاوی اگزالات پتاسیم، آخرین لولهها هستند. چنانکه خارج ازاین ترتیب قرار گیرند غلظت پتاسیمدر اندازهگیری الکترولیتها، بطور کاذب افزایش نشان میدهد و در آزمایشهای هماتولوژی به دیواره سلولهای خونی آسیب میرسانند. فلورور سدیم ماده دیگری است که موجب بالا رفتن کاذب سدیم و مهار بعضی از آنزیمها میشود.
سایر لولهها در آخرین مرحله خونگیری قرار میگیرند. در عین حال باید دستورالعمل شرکتهای تولیدی را در استفاده از لولهها مدنظر قرار داد.
لولههای شیشهای با درپوش قرمز حاوی ژل در صورت لزوم میتوانند بعد از لولههای با درپوش قرمز قرار گیرند.
سطل ایمن برای دفع سوزنهای مصرف شده
سوزنها بعد از بیرون کشیدن از رگ، ممکن است به طور اتفاقی به دست خونگیر برخورد کرده و موجب آسیبدیدگی عفونتگردد. باید بلافاصله خون آلوده با دقت زیاد در سطلهای مخصوص “ابزار برنده” معدوم شوند.
سوزنهای مصرف شده نیز به عنوان عامل بیولوژیکی خطرناک۱[۳]باید به همان ترتیب تحت شرایط مخصوص منهدم شوند.
پوشش ایمنی سوزنها۲[۴]باید بلافاصله بعد از تهیه خون فعــال شده
و همراه با هولدرها در سطل ایــمن انـــداخته شوند (شکل ۱۰-۵).
سطلهای ایمن باید درپوش قابـل قفل شـدن و غیرقابل نشت باشــد.
هـــمچنین برچسب مخصوص “حاوی عامل بیولوژیکی خطرناک”روی
آن چسباندهشده باشد.
۱٫Tube additives ۲٫ Thixotropic ۳٫EDTA: Ethylene Diamine Tetra Acetic Acid
- SPS: Sodium Polyanethol Sulfonate
