با اینکه کارکنان سازمانهای بهداشتی، خود تأمینکننده سلامت جامعه هستند، در مواردی، ناآگاه از احتمال اتفاقات ناگهانی، ممکن است با انواع خطرات و عواملعمده زیر روبرو شوند.
- بیولوژیکی: مانند مواد عفونی درمحیط و هوا و یا آلودگیهای میکروبی و یا ویروسی با منشاء خونی که به تفضیل در فصل سوم شرح داده شدهاست.
- فیزیکی: لغزیدن و خطر سقوط در زمین خیس و یا بلندکردن ابزار و وزنههای سنگین (بستهبندیها و یا بیمار) باروش نامناسب از روی زمین.
- شیمیایی: از هر نوع، مواد اولیه، ترکیبی، معرفها و غیره.
- رادیواکتیو: مواد موجود در بعضی از دستگاهها و یا معرفها.
- الکتریکی: دستگاههای با ولتاژ بالا.
- مواد آتشزا و قابل انفجار: شعلههای باز، تانک اکسیژن و مواد شیمیایی.
- حساسیت به لاتکس: ماده به کار رفته در دستکشها و بعضی از دستگاهها.
خطرات فیزیکی
خطرات فیزیکی در محیط کار اغلب به دلیل بیتوجهی و بعضی عادات نادرست و حرکات غلط اتفاق میفتد، که باید جداً رعایت شود.
- بلند کردن و برداشتن وزنههای سنگین باید بدون خم شدن، بصورت نشسته انجام گیرد (تصاویر ۲-۱ و ۲-۲).
تصویر (۲-۱) تصویر (۲-۲)
الف) روش صحیح بلندکردن جسم ب) روش غلط بلندکردن جسم
از روی زمین از روی زمین
- دویدن درمحیط کار، علاوه برناشایستی عمل، ازنظر بیماران نیز عجیب بوده وممکن است موجب اضطراب در محلشود.
- قدم زدن در زمین خیس و مرطوب با احتیاط انجام گیرد. حفظ ایمنی در این موارد، با بخش خدمات است که باید از راهنماها و علائم مخصوص استفاده کنند.
وسایل تیز و برنده
بیشترین و معمولی ترین عوامل خطر دراین رابطه، سوزنها و شیشههای شکسته وبرندهو یا ابزاری که در مرحله خونگیری یا در کارهای جراحی با پاتوژنهای خونی مانند ویروس هپاتیت و ویروس ایدز۱[۱]آلوده هستند. ایمنی و احتیاط در مرحله بیرون کشیدن سوزن از رگ بسیار حیاتی است. سوزن هرگز نباید از بدنه سرنگ جدا، خم و یا شکسته شود. وسایل تیز باید بلافاصله در سطل ویژه و مقاوم۲معدوم شوند.
قانون امنیت فلبوتومی در مورد سوزن (مصوب ۲۰۰۱)،کارفرمایان را درکشورهای پیشرفته،ازنظر کاهش کلی خطر، موظف به استفاده از سیستمهای مخصوص ایمنی ازجمــله سطل ویژه و
مقاوم ابزار تیز نموده (تصویر ۳-۲) و کارکنان را به استفاده از
آنها ترغیب کرده است. به طوری که عدم رعایت مقررات وضع
شده، مشمول پرداخت جریمه از طرف فرد مسئول و مؤسســه
میشود.
در صورت آسیب دیدن پوست دست با ضربه سوزن آلـــوده
خون و با تراوش خون به صورت، دهان، چشم و بینی باید بــه
سرعت به ترتیب زیر اقدام و مرتفع شود.
۱)آثار خون به سرعت، با آب فراوان شسته شده و جراحـت
بوجود آمده با آب و صابون و مواد پاک کننده ضدعفونی گـردد. تصویر (۳-۲)- ظرف ویژه و مقاوم دفع زبالههای تیز
۲) نوع و زمان وقوع حادثه، به مدیر مسئول بخش گزارش و ثبت گردد. همزمان اقدامات بهداشتی و فوریتهای پزشکی و درمانی فرد مصدوم نیز طبق مقررات سازمان مربوطه پیگیری شود.
بعضی از فلبوتومیست ها با ادّعا به مهارت کاری خود، از مقررات کاربری سوزن و وسایل تیز در خونگیری غفلت کرده و احتیاطهای لازم را رعایت نمیکنند. این بیتوجهیها در مقابله با خطرات، از نظر قانونی پذیرفته نمیباشند. خطر عفونت همواره تهدید کننده بوده، و حداقل میتواند فرد مصدوم با سوزن آلوده را تا آماده شدن نتایج منفی آزمایش خون، به شدت در نگرانی و ناراحتیهای روحی و روانی قرار دهد.
خطرات شیمیایی
فلبوتومیست، در آزمایشگاه با انواع مواد شیمیایی روبروست که استفاده غیر محتاطانه از هر یک ممکن است خطرآفرین باشد: به طور مثال استفاده نادرست از اسیدکلریدریک به منظور حفظ کیفیت نمونهادرار مورد آزمایش، میتواند منجر به آسیب پوست و یا بافت مخاطی شود و همچنین مصرف مواد سفیدکننده۱[۲]در ضدعفونی وسایل کار، موجب تحریک و سوزش پوست گردد.
شناسایی مواد شیمیایی
استفاده ازمواد شیمیایی، باید بر اساساطلاعات و مشخصات ایمنی برگه های همراه در بستهبندی۲[۳]انجام شود. رعایت شرایط کاربری مشخص شده روی برچسب آنها، الزامی است. برچسب روی ظرف مواد شیمیایی باید حاوی نام، مشخصات کامل و اطلاعات مربوط به خطرات احتمالی آن باشد.
از مواد شیمیایی بدون برچسببه هیچ وجه نباید استفاده نمود. مقررات ایمنی مواد شیمیائی، تولیدکنندگان را به ارائه برگه MSDSبا مشخصات ایمنی زیر موظف نموده. مقررات ایمنی، همچنین به داشتن دستورالعملهای مربوط به پاکسازی محیط و رعایت مقررات و استانداردهای بینالمللی به ترتیب زیر تأکید نموده است.
- نصب برچسب خطر.
- شرح نوعخطر.
- لیست احتیاطهای لازم در کاهش بروز خطر.
- دستورالعمل استفاده کمکهای اولیه بعد از اتفاق
- نصب برچسبها روی ظروف با علائم شعلهوری و انفجارو همچنین شماره چهار رقمی شناسایی ماده و شماره یک رقمی سازمان ملل در تعیین شدت خطر (در تصاویر زیر).
- نصب برچسب تعیین شده توسط سازمان حفاظت از آتشسوزی آمریکا۳(NFPA). [4]
خطر رادیواکتیو |
■قابل اشتعال
■خطر سلامتی ■ هشداری به واکنش □ خطر کاری
|
خطر، ماده قابل اشتعال |
پیشگیری از بروز خطرات احتمالی
مقررات بهداشتیوسلامت کار درکشورهای پیشرفته، آموزش کارکنان را در کاربری مواد شیمیایی اجباری نموده. در برنامههای آموزشی باید تمام دستورالعملهای ایمنی، احتیاطهای ویژه وروش مراقبتهای فوری گنجانده شود. کارکنان مؤسسات مربوطه لازم استهمگی در ایندورههای آموزش شرکت کنند. با وجود امکانکمتر،در هر حال خطر مواد شیمیایی رانسبت،به یکدیگر، نبایدنادیده گرفت. به این معنا که هموارهباید درکاربا مواد شیمیائی، از وسایل محافظتی مانند روپوش، دستکش و عینک استفاده نمود.
دقت در اجرای دستورالعملها اجباری است. وقتی گفته میشود اسید غلیظ را برای رقیق کردن باید با احتیاط به حجم زیاد آب اضافه نمود، نباید با بیتوجهی و عمل برعکس، آب روی اسید ریخته شود. زیرا افزودن آب روی اسید، با حرارت زیادی،موجب پاشیده و پخش شدن اسید به اطراف و روی پوست سوزش و برافروختگی شدید میگردد.
مقابله با بروز حوادث
از اینکه در هر حال با تمام احتیاطهای لازم امکان بروز خطربا مواد شیمیائی در هر لحظه کاری وجود دارد، باید با آینده نگری وآمادگی لازمامکان پیشگیری و یا کاهش آسیبهای ناشی از خطر فراهم گردد. تا به این ترتیب میتوان در هر حادثه احتمالی، مصدوم را به سرعت به دوش ایمنی یا دستگاه چشمشویی رسانید و مواضع آلوده را حداقل ۱۵ دقیقه شستشو کرده و آماده مراجعه به بخش فوریتهای پزشکی و مراقبتهای بیشتر بود. بروز حادثه را باید به سرپرست بخش اطلاع داده و همزمان توجه افراد را به مواد ریخته شده و آلودگی زمین جلب و برای خنثی کردن آنها با مواد و وسایل مناسب اقدام نمود.
خطرات مواد رادیواکتیو
موقعیتهای کاربری مواد رادیواکتیو باید با علائم مخصوص مشخص شود. هر چند که این امر ممکن است با وظیفه فلبوتومیست ارتباطی نداشته باشد. در هر صورت برای گریز از آلودگیهای محیط باید به صورت زیر اعلام خطر نمود.
- نمایاندن و نشاندادن علامت مخصوص.
- احتیاط در مکانهای کاربری مواد رادیواکتیو، بیشتر رعایت شود.
- از دستورالعملهای احتیاطی مرکز کار متابعت شود.
توجه:زنان باردار نباید وارد اتاق یا فضایی با علامت مخصوص رادیواکتیو شوند.
خطرات الکتریکی
تماس با وسایل الکتریکی آزمایشگاه ممکن است منجر به شوک و در مواردی حریق گردد. مقررات لازم در پیشگیری از بروز این خطرات ایجاب میکند که:
- از کابل رابط استفاده نشود.
- قبل از اقدام به سرویس دستگاهها، پریز آنها از برق کشیده شود.
- مسئولین تأسیسات، درمورد اتصالات بهم ریخته، کابلهای با بارسنگین و تجهیزات وصل نشده به زمین۱[۵]، به موقع اقدام کرده و آماده باشند.
- تجهیزات با برچسب”احتیاط الکتریکی” ، نباید دستکاری شوند. زیرا ممکن است با وجود کشیدن از پریز برق، باز هم وجود باتریها و یا کاپاسیتورها با ذخیره الکتریکی، خطر آفرین باشند.
مقابله با شوک الکتریکی
در مواجهه با فرد شوکه شده، باید دستگاه به سرعت از برق کشیده شده و بیمار را از رابط اتصالی جدا نمود. درصورت اشکال، میتوان با استفاده از وسیلهای عایق، نسبت به برق مانند دسته جارو، اتصال برق را از مصدوم جدا کرد. همزمانضمن پرهیز ازتماس با بیمار، درخواست کمکهای پزشکی سریع واحیای قلب و ریه(CPR)2نمود.
خطرات ناشی از آتشسوزی و انفجار
آتشسوزی و یا انفجار در آزمایشگاه، ممکن است با مواد شیمیایی، وسایل الکتریکی و یا بیمبالاتی در استفاده از شعله و یا منابع مشابه پیش آمد کند. در این صورت علاوه بر اقدام پیشگیرانه از آسیبهای احتمالی، باید به ترتیب زیر(RACE)[6]3 عمل نمود:
- نجات (Rescue): مصدوم به سرعت از محل خطر خارج شود.
- اعلام خطر(Alarm): از تلفن ۱۲۵ یا فوریتهای آتشنشانی کمک گرفته شود.
- محدودسازی (Confine): برای فروکش شدن آتش، در و پنجرهها بسته بماند.
- خاموش کردن (Extinguish): در آتشسوزیهای کوچک، میتوان از دستگاههای آتشنشان دستی و یا پتوهای ضد آتش حریق استفاده نمود. آتش نشانی با استفاده از کپسولهای دستی نیز طی چهار مرحله زیر (PASS)4انجام میگیرد:
- دکمه را فشار دهید(Push).
- دستگاه آتش نشان را هدف بگیرید (Aim).
- دسته تانکر گاز را فشار دهید (Squeeze).
- محیط را جاروب وتمیز کنید (Sweep).
داشتن آدرس مراکز آتشنشانی ضروری است.
درجات آتشسوزی
انواع آتشسوزیها براساس عوامل و منشاء اتفاق، به پنج صورت تقسیم بندی شدهاند:
درجه | عوامل آتش سوزی | نوع فرونشانی |
A | سوختنیهای معمولی، مانند گاز،چوب، پارچه و انواع لاستیک و پلاستیک | A, AB, ABC |
B | مایعات یا گازهای قابل اشتعال(گریس، نفت و بنزین، چربیها ورنگهای با زمینه روغنی) | AB, ABC, BC |
C | تجهیزات و ابزار الکتریکی، مانند لوازم برقی خانگی | BC, ABC, BC |
D | فلزات مانند سدیم، پتاسیم، منیزیم، لیتیم و واکنشهای آتشزا | D |
K | روغنهای خوارکی گیاهی و حیوانی، چربیها با حرارت بالا | K |
انواع خاموشکنندهها عبارتند از:
A-آب و مواد اسیدی یا قلیایی به منظور کم کردن شعله.
AB- کف، مواد شیمیایی و دیاکسید کربن.
ABC- مواد شیمیایی خشک، چند منظوره A و B و C.
BC- دیاکسید کربن و موادشیمیائی خشک
D- پودر خشک.
K- مایعات قلیایی با تحریک پتاسیم.
کمکهای فوریتی اولیه
فنون و روشهای کمکرسانی در فوریتهای پزشکی، مبحثی بسیار وسیع و خارج از اطلاعات این فصل است. ولی اشاره به چند مورد آن در مراحل خونگیری ضروری به نظر میرسد.
۱-جلوگیری از خونریزی:
با روشهای زیر میتوان از بروز خونریزی جلوگیری نمود.
- استفاده از پارچه پاکیزه، برای فشار دادن روی زخم در حال خونریزی.
- فشار روی زخم و ادامه آن، تا رسیدن کمکهای فوری پزشکی،
- بالا نگهداری عضو مصدوم، به جز شکستگیهای مشکوک
۲-احیای قلب و ریه:
مسئولین بهداشت در آزمایشگاه باید با روشهای احیای قلب و ریه آشنا بوده و هر دو سال یکبار سطح مهارتهای خود را بالا برند.
مصدومین با ایست قلبی۱[۷]بدون عکسالعمل با تنفس طبیعی، باید بدون در نظر گرفتن سن بیمار، به سرعت تحت عملیات احیای قلب و ریه قرار گیرند.و برای نجات زندگی آنان، طبق دستورالعمل مصوب ۲۰۱۰ متخصصان قلب آمریکا (AHA)2[8]، اقدام به احیای قلب و اعمال فشار مداوم روی سینه نمود. در این دستورالعمل، به ارجحیت بیشتر آن نسبت به تنفس مصنوعیتأکید و پیشنهاد شده که در نبود کارشناس آشنا، فقط اقدام به فشار دست روی سینه۳[۹]به ویژه در افراد بالغ گردد.
۳-کمکهای اولیه در شوک:
علائم اولیه شوک، رنگپریدگی، سردی بدن، چسبناکی و شل بودن پوست ، ضربان سریع نبض، تنفس ضعیف، بیحالی و با احتمال وجود تهوع و استفراغ است. اقداماتی که در مواجهه با آن انجام میگیرد به صورت زیر خواهد بود:
- گرم نگاهداشتن فرد مصدوم در حالت خوابیده و قرار دادن پاها، به طرف بالا،( به جزموارد شکستگی).
- در صورت استفراغ، راه تنفس با برگرداندن سر مصدوم به یک طرف، باز نگاه داشته و دهان او با انگشت پاک شود.
۴-حساسیت به لاتکس:
استفاده ازدستکشهای یکبار مصرف، بر اساساستانداردهای بینالمللی ۱۹۰۸، به منظور پیشگیری از انتشار عفونت،مشکل بزرگی در خدمت رسانی به بیمارحساس به لاتکس بوده است.امروزه به دلیل پیشآمدهای مکرر،استفاده از دستکشهای لاتکسدر بعضی مراکز پزشکی کنار گذاشته شده.بهآگاهسازی کارکنان از عوارض آنهاکه هنوز وجود دارد، تأکید میشود. مقررات وضع شده توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)1[10]، تولیدکنندگان دستکش را به ثبت مشخصات (جنس و پودر همراه آن) و رعایت احتیاطهای لازم روی بستهبندیها، موظف نموده است.
حساسیت لاتکس به سه صورت ظاهر میشود:
- درماتیت موضعی: در کارخانه تولیدی، به علت تماس مستقیم بقایای لاتکس روی دستکش با پوست ظاهر میشود. که با درآوردن آن و شستشوی دست برطرف میگردد
- درماتیت آلرژیک: با عکسالعمل سیستم ایمنی بدن در برابر پروتئینهای یا سایر مواد لاتکس اتفاق بیفتد، که از راه پوست یا تنفس، جذب میشود. درماتیت آلرژیک گاهی نیز ممکن است به صورت موضعی ظاهر شود.
- آنافیلاکسی۲[۱۱]: با عکسالعملهای شدید ایمنی همراه است و شدت آن گاهی به گونهای است که با بیمبالاتی و عدم درمان به موقع، میتواند فرد را با خطر مواجه کند. در این حالت راههای هوایی ریهها بسته و ضربان قلب تند شده و فشار خون کاهش مییابد. به طوری کهبیمار نیاز بهتزریق اپینفرین در بخش اورژانس پیدا میکند.
۵-پیشگیری از حساسیت لاتکس:
افراد حساس به لاتکس در بیمارستانها باید با مچبندمخصوص شناسایی شوند. حساسیت قطعی بیماران نسبت به لاتکس ویامواد دیگر باید قبل از خونگیری مشخص شود. این حساسیت تا حدی، شبیه واکنشهای مربوط به مصرف شاهبلوط و بعضی میوههای گرمسیری مانند کیوی و آووکادو است. بنابراین لازم است در مورد چنین حساسیتهایی از بیمار از قبل سوال شود.
۱٫HIV: Human Immunodeficiency Virus ۲٫ Sharp Container
۱٫Unearthed ۲٫ CPR: Cardiopulmonary Resuscitatioin
- RASE: 4. PASS(Push, A/M, Squeeze, Sweep)
- Cardiac Arrest 2. AHA: American Heart Association
- Hands-Only