۱٫ مقدمه
۲٫ اقدامات انجام گرفته جهت کاهش سرب
۳٫ علائم شایع مسمومیت با سرب
۱٫۳٫ مسمویت خفیف
۲٫۳٫ مسمومیت های حاد و شدید
۴٫ منابع سرب
۵٫ پیشگیری
۶٫ اندازه گیری و تشخیص
۷٫ درمان و رژیم غذایی

۱٫ مقدمه

سرب عنصری سنگین، سمی و چکش‌خوار است به رنگ خاکستری کدر که در جدول تناوبی عناصر با نشان Pb و عدد اتمی ۸۲ نمایان می‌شود. هنگامی که تازه تراشیده شده سفید مایل به آبی است اما در معرض هوا به رنگ خاکستری تیره تبدیل می‌شود. سرب سنگین‌ترین عنصر پایدار است و امروزه به عنوان یکی از پرمصرف ترین فلزات در صنایع مختلف و همچنین به عنوان یک سم بالقوه مطرح می باشد که شیوع آلودگی با آن در جوامع بالا بوده ولیکن درصد شیوع این آلودگی در میان افراد جامعه نامشخص است. منابع اصلی آلوده به سرب شامل آلودگی محیط، آلودگی آب‌ها، آلودگی هوا، غبار یا بخارهای حاوی سرب، غذا حاوی سرب، لوازم آرایشی در معرض آلودگی فلزات سنگین مانند سرب و جیوه، رنگ ها و محیط کار والدین می باشند. اخیرا سازمان جهانی بهداشت، مسمومیت با سرب و خطرات ناشی از آن را مورد توجه قرار داده است. سرب انتشار هموژن و یکنواخت در بدن ندارد و تنها ۱% از سرب در خون ذخیره می گردد و ۹۹% بقیه در بافت های کلسیفیه و اسکلتی ذخیره می گردند ( البته میزان ذخیره استخوانی سرب در کودکان ۷۰% می باشد) سرب توسط گلبول های قرمز به بافت نرم توزیع می گردد، به همین علت ریه، کبد، کلیه و طحال دارای غلظت بالایی از این عنصر هستند و منجر به بروز مشکلاتی برای سلامت بدن و بروز صدمات بیشماری به اندامهای مختلف بدن مانند سیستم عصبی، گوارش، خون، قلبی عروقی و کلیوی خواهد گردید. سرب غیرآلی از طریق تنفسی و گوارشی جذب می گردد که در حقیقت مهمترین راه مواجهه شغلی تنفسی و مهمترین راه مواجهه غیرشغلی گوارشی می باشد. سرب ذخیره نشده در بدن عمدتا از راه ترشح در ادرار و صفرا از بدن دفع می شود. تنفس نیز به عنوان عامل اصلی دفع سرب آلی می باشد. دفع سرب از بدن با سرعت پایینی صورت می گیرد و به همین دلیل می تواند در بدن به ویژه در استخوان ها تجمع می یابد. نیمه عمر سربی که به استخوان ها متصل می شود حتی۲۰-۳۰ سال نیز می تواند باشد.

۲٫ اقدامات انجام گرفته جهت کاهش سرب

اکثر کشورهای توسعه یافته دنیا، برنامه ریزی‌های دقیق و اقدامات لازم را جهت کاهش این عنصر اینجام داده اند. به عنوان مثال غیر از چند کشور معدود از جمله کره شمالی و الجزایر، اکثر کشورها سرب را از بنزین حذف کرده اند. برخی کشورها در زمینه کنترل این عنصر پیشرو بوده اند. به عنوان مثال در کانادا استفاده از سرب در لوله های آب تا سال ۱۹۵۷ و لحیم کاری تا ۱۹۸۶ مجاز بوده است. در استرالیا کنترل جدی سرب در محیط کار از سال ۱۹۹۴ شروع شده است. در امریکا حذف سرب از بنزین از سال ۱۹۷۶ و کاهش درصد سرب در رنگ از سال ۱۹۵۰ شروع گردید و در سال ۱۹۷۸ استفاده از سرب در رنگ سازی ممنوع شد. در کشور چین نیز حذف سرب از سال ۲۰۰۰ آغاز گردیده است. در ایران تاکنون اقدامات صورت گرفته، تلاش جهت حذف سرب از بنزین و صنعت رنگ سازی را می توان اشاره نمود.

۳٫ علائم شایع مسمومیت با سرب

۱٫۳٫ مسمومیت خفیف

۲٫۳٫ مسمومیت های حاد و شدید

 

۴٫ منابع سرب

۵٫ پیشگیری

۶٫ اندازه گیری و تشخیص

آزمون های تشخیصی شامل آزمایش های خون و ادرار برای اندازه گیری سطح سرب، عکس استخوان ها و شکم برای دیدن رسوبات احتمالی سرب در این نواحی باشد. متداول ترین تظاهر کلینیکی مسمومیت با سرب کولیت روده ای (اسپاسم روده کوچک) است و معمولا حالت توسعه یابنده داشته و همیشه با یبوست شدیدی همراه است. درد در اطراف و پائین ناف متمرکز می باشد. نشانه دیگر مسمومیت خاکستری رنگ شدن لثه ها است.

روش‌های مختلفی برای اندازه‌گیری سرب موجود هستند. از میان روش‌های موجود روش، طیف‌سنجی جرمی پلاسمـای جفت شده القایی، بالاترین دقت تشخیص و در عین حال بالاترین میزان هزینه را نیز به خود اختصاص می‌دهد. پس از این روش، روش طیف‌ سنجی جذب اتمی کوره گرافیتی بهترین دقت تشخیص را دارد و می‌توان گفت این روش رایج‌ ترین روشی است که از آن برای تشخیص میزان سرب خون درآزمایشگاه‌ها استفاده می گردد. روش ولتامتری نوار آنودی نیز روش جدیدتری نسبت به دو روش قبلی است که از نظر دقت تشخیص در مرتبه پایین‌تری نسبت به آنها قرار می‌گیرد اما از نظر هزینه و سهولت استفاده بسیار بهتر از دو روش قبلی است. همچنین این روش قابلیت استفاده در محل مورد نظر را نیز دارد. مقایسه روش‌های مختلف نشان می‌دهد که متخصصین طب کار می‌توانند بسته به دقت تشخیص مورد نیاز‌، هزینه و امکانات موجود، روش خاصی را برای اندازه‌گیری سرب به کار گیرند‌.

سرب قابل عبور از جفت و انتشار آن در بافتهای جنین می باشد که بخصوص بعد از هفته ۱۲ – ۱۴ بارداری قابل تشخیص می باشد .

نیمه عمر سرب در استخوانها حدود ۱۵ الی ۲۵ سال می باشد در حالیکه نیمه عمر آن در خون حدود ۳۶ روز می باشد . بنابراین اندازه گیری سرب خون در حقیقت نشانگر مواجهه اخیر با سرب می باشد. در افراد نرمال سطح خونی سرب کمتر از ۱۰ میکروگرم در دسی لیتر می باشد. علایم کلینیکی مرتبط با سرب از سطوح ۴۰ – ۳۰ میکروگرم در دسی لیتر و بالاتر ظاهر می گردد و مسمومیت حاد با سرب غیر آلی معمولاً در سطوح بیشتر از ۷۰ میکروگرم در دسی لیتر نمایان می گردد در مورد کودکان، سطوح خونی بالاتر از ۱۰ میکروگرم در دسی لیتر را مرکز کنترل بیماریها(CDC) به عنوان مقادیر بالا درنظر گرفته است ولی در سطوح کمتر از ۱۰ نیز احتمال ایجاد عوارض سرب امکان پذیر است. در مورد افرادی که ( مردان یا زنان ) متمایل به بچه دار شدن هستند توصیه به سطح سرب خونی کمتر از ۳۰ میکروگرم در دسی لیتر می گردد .

سطح پرتوپورفیرین روی (ZPP) و یا پرتوپورفیرین آزاد اریتروسیت ها ( FEP ) در حقیقت بیانگر تاثیرات سرب بر آنزیم های فروشلاتاز اریتروسیت ها می باشد. به طوریکه سطح ZPP وFEPدر سطح خونی سرب در محدوده ۶۰ – ۱۰ میکروگرم در دسی لیتر شروع به افزایش می نماید و برای چندین ماه بالا باقی می ماند . بنابراین در مدت های طولانی تری نسبت به سرب خون بالا باقی می ماند و در نتیجه افزایش طولانی مدت سطوح ZPP , FEP باعث می شود تا این اندکس ها نتوانند موجهات اخیر را از مواجهات قدیمی با سرب افتراق دهند. در صورتی که ترکیب سطح سرب خونی بالا به همراه سطح طبیعی ZPP یافت گردد به نفع مواجهات بسیار جدید با سرب می باشد به طوریکه هنوز زمان کافی جهت شروع تاثیرات سرب بر متابولیسم heme وجود نداشته است .

در صورتیکه مواجهات محیطی و شغلی با سرب بیشتر از ۳۰ میکروگرم در هر متر مکعب هوا برای بیشتر از ۳۰ روز در سال باشد اندازه گیری سطح سرب خون و zpp هر شش ماه توصیه می گردد در مورد افرادی که سطح سرب خون بالاتر از ۴۰ میکروگرم در دسی لیتر دارند توصیه به تکرار آزمایش سطح سرب خون به صورت ماهیانه دارند تا در صورت افزایش بالای ۵۰ میکروگرم در دسی لیتر بلافاصله جابجایی محل کار صورت پذیرد.

۷٫ درمان و رژیم غذایی

ابتدا پزشک مربوطه باید آنقدر دقیق شرح حال بگیرد و معاینه کند تا تشخیص دهد که علت عارضه ایجاد شده، مسمومیت با سرب بوده است ولیکن درمان عبارت است از اجتناب از تماس بیشتر با سرب و برای برخی بیماران، درمان دارویی برای کمک به دفع سرب. همچنین مطالعات نشان می دهد کمبود کلسیم، آهن و روی خطر مسمومیت با سرب را افزایش می دهند. کمبود کلسیم هم خطر مسمومیت با سرب را افزایش می دهد و هم باعث می شود شدت علایم ناشی ار آن ببیشتر شود. فقر آهننیز باعث افزایش خطر مسمومیت با سرب می شود و علایم رفتاری و تاثیرات سرب بر سلول های خون را به ویژه در کودکان و زنان باردار، افزایش میدهد بنابراین توصیه می شود افرادی که در معرض هوای آلوده و سایر منابع آلودگی با سرب قرار دارند، جهت کاهش میزان جذب سرب و کاهش مسمومیت با آن غذاهای حاوی کلسیم مانند شیر و لبنیات، غذاهای حاوی آهن مانند گوشت قرمز و اسفناج و مواد غذایی حاوی روی مانند ماهی، حبوبات، میوه و سبزیجات تاره، آجیل و غلات کامل به مقدار بیشتر مصرف کنند. از آنجا که سرب باعث ایجاد استرس اکسیداتیو در سلول ها می شود، برای مقابله با آن مصرف آنتی اکسیدان ها بسیار مفید است. آنتی اکسیدان ها شامل ویتامین، ویتامین، ویتامینB6، بتاکاروتن، روی و سلنیوم هستند. این انتی اکسیدان ها در میوه ها و سبزیجات تازه مخصوصا گوجه فرنگی، آلبالو، انار و مرکبات، جوانه گندم، مغزها و غلات به مقدار زیاد موجود هستند. مصرف این مواد نیز به افراد در معرض خطر توصیه می شود.

درمان اصلی در این افراد استفاده از عوامل شلاته کننده دی مرکاپرول وCa Na-EDTA جهت کاهش سرب جذب شده می باشد. پنی سیلامین هم به عنوان شلاته کننده دهانی استفاده می شود، گرچه تاثیر آن مثلEDTA نیست.در بیماران با اختلالات کلیوی، چون سرب عمدتا به جای ادرار در صفرا دفع می شود، دی مرکاپرول توصیه می شود. در صورتیکهEDTAهمراه با دی مرکاپرول استفاده نشود،EDTAمی تواندسرب را از استخوان ها به بافت نرم منتقل کرده و سمیت حاد را شدید تر کند. در صورتیکه سطح خونی سرب در کودکان بیشتر از۴۵ g/dlتنها عامل شلاته کننده دهانی مورد تائیدFDA می باشد.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *