ساختمان سلولی و بافت های بدن انسان

اندامهای بدن

اساس ساختمان بدن از سلول­ها تشکیل شده که در انواع مشابه، بافتهای مختلف را می­سازند. هر یک از این بافت­ها، واحد مستقلی با فعالیت­های فیزیولوژیکی خاص هستند، که با هماهنگی یکدیگر عمل مشترکی داشته و مجموعه کارکرد بدن را در سطوح مختلف، متعادل می­سازند. هوموستاز حالت محرکه یک نواخت بدن در برقراری سلامت انسان است که با تغذیه و فرآیندهای تولید مواد لازم و دفع مواد زاید، تأمین می­شود. ترمیم جراحات، مقابله با عفونت، تنظیم رشد و برقراری ارتباطات بین عضوهای مختلف نیز بخشی از  هوموستازی بدن است.

 

سلول­ها

کوچک­ترین واحد بدن هستند که با استفاده از اکسیژن و مواد  اولیه غذایی، قندها و پروتئین­ها و محصولات پیچیده­ای مانند هورمون­ها و آنزیم­های مخصوص را می­سازند. سلول­های عضلانی، حجم زیادی از اکسیژن و مواد قندی بدن را برای تأمین انرژی مصرف می­کنند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل (۱-۴)- ساختمان سلولی

 

کادر: معرفی برخی از اندامهای درون سلولی

 

تاژک	Cilia	شبکه آندوپلاسمیک صاف	Smooth endoplasmic reticulum
ریبوزوم آزاد	Free ribosome	غشاء هسته	Nuclear membrance
ریزلوله ها	Microtubule	غشاء سلول	Cell membrane
دستگاه گلژی	Golgi apparatus	لیزوزوم	Lysosome
سیتوپلاسم	Cytoplasm	میتوکندری	Cilia
سنتریول­ها	Centrioles	هسته	NucleuS
شبکه آندوپلاسمیک خشن	Rough endoplasmic reticulum

 

تشکیلات و ساختمان سلولی

هسته^۱[۱]

هسته سلولی حاوی دی­اکسی­ریبونوکلئیک اسید^۲(DNA)، زنجیره­ای است که واحدهای ژن را می­سازند. ژنها با هم کروموزوم را به وجود می­آورند که زمینه­ساز تولیدپروتئین­ها درطول زندگی می­باشند. دردوران تولیدمثل، با عنوان عامل وراثت، تصویرهای مشابهی از خود می­سازند. به طوری که هر سلول جدید به طور کامل شبیه سلول مادر (بلوپرینت)^۳ است. هر نقصی در ساختمان ژن، منجر به بیماریهای ارثی، بطور مثال، هموفیلی ویا کم­خونی داسی شکل میشود. سلول­ها همگی حاوی هسته هستند، به جز گویچه­های قرمز که در دوران بلوغ هسته خود را از دست می­دهند.

میتوکندری

کارخانه تولید انرژی به صورت آدنوزین تری­فسفات(^۴(ATPدرسلول است که باسوزاندن قندهاو چربی­ها به وسیله اکسیژن، انجام می­گیرد. سلول­های عضلانی و عصبی نسبت به سلولهای دیگر، بیش­ترین میتوکندری­ها را دارند.

سیتوپلاسم

کل زمینه سلولی را تشکیل می­دهد که پروتئین آن سیتوزول نامیده می­شود.

غشاء سلول

پرده­ای است که جریان مواد را از خارج به داخل سلول و برعکس تنظیم می­کند. دیواره سلولها نرم و قابل تغییر میباشدکه مثلاً گویچه­های قرمز در صورت نیاز، شکل خود را در عبور از مویرگ­ها تغییر میدهند.

سانتریول­ها

اندامی موثر در تقسیم سلولی هستند.

میکروتوبول­ها (ریزلوله)

وسیله­ای در نقل و انتقال ذرات، آبدانه­ها، میتوکندری­ها و کروموزوم­های داخل سلولی میباشند.

ریبوزوم

مولکول­های پیچیده با نقش عمده در تولید پروتئین هستند.

لیزوزوم­ها

اندام­های حاوی آنزیم­های هیدرولیزکننده میباشند، که در از بین بردن مواد زائد عمل میکنند.

شبکه تورینه اندوپلاسمیک

عامل بسته­بندی و جمع و جور کننده اندامک­های مختلف گلژی، ریبوزوم­ها، mRNA، tRNA می­باشد.

تاژک

اندامک حساسی در سطح سلول است.

دستگاه  گلژی

اندامکی به صورت کیسه­ در آماده سازی پروتئین تولید شده، برای ترشح است.

 

بافت­ها

بافت­ها هم­آویزی سلول­هاییکه از نظر ساختمانی و فعالیت مشابه هستند با یکدیگر، به وجود می­آیند. بافت­های بدن انسان، بصورت چهار نوع اصلی، اپی­تلیال، عضلانی، عصبی و پیوندی میباشند.

 

 

بافت اپی­تلیال

از صفحات سلولی صاف درسطوح مختـلف تشکیــل شده و

تـــبادل داخلی با محیط خارج برقرار می­کنـد. به طــور مثال،

پوشش داخــــلیروده یا (شکل ۴-۲) یا پوسته رویی چشم از

بافت  اپی­تلیال میباشدکه در مواردی نیز حاوی غده­های ترشحی

مانند بزاق، عــــرق یا انسولینهستند

 

                                                                                                       شکل (۲-۴)- بافت اپی­تلیال

بافت عضلانی

از فیبرهای پروتئینی، آکتین ومیوزین با قابلیت انقباض وانبساط که می­توانند تغییر شکل دهندتشکیل شده. تحریکات عضلانی با تماسی که باaxon در انتهایی سلول­های محرکه عصبی دارند^۱[۲]انجام می­گیرد. سلول­های عصبی یا نورون­ها موادی را به نام نوروترانسمیتر^۲ ،به سطح اتصالی خود با سلول­های عصبی/عضلانی^۳ترشح میکنند که منجر به تغییر ساختمان شیمیایی آنها و در نتیجه و انقباض عضلانی می­گردد.

بافت­های عضلانی سه نوع­اند که از نظر ساختمانی و فعالیت با هم متفاوت میباشند (شکل ۳-۴).

 

عضله اسکلتی^۴

با حجم زیاد، اسکلت را در قسمت­های مختلف به حرکت در می­آورد.

 

عضله قلبی^۵

شبیه عضله اسکلتی با طرحهای مشخص است. فعالیت وانقباض این سلولها،  بدون ارتباط باسلولهای عصبی، توسط عامل محرکه الکتریکی خود قلب که هماهنگ کننده فعالیت آنست، انجام می­گیرد. حرکات فیزیولوژیکی قلب با سیستم فاصله­ساز^۶ در دهلیز راست، تنظیم می­شود.

 

عضله صاف

پوشش رگهای خونی و لنفی بدن از نوع عضله صاف است که سطح زیرین بافت  اپی­تلیال  اعضاء ، از جمله روده، ریه، مثانه،  سیستم گردش خون و تولید مثل را می­پوشاند. انقباض این عضلات، عبور مواد را از درون تنظیم می­کند. به عنوان مثال انقباض عضلات صاف روده، حرکت غذا را در سیستم به جلو  می­راند.

هستک

هستک

دیسک­های جایگزین شده

B

A

عضله مخطط

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                           شکل (۳-۴)– سه شکل از بافت ماهیچه

بافت پیوندی

                                          A: سلول­های عضله اسکلتی،  B : سلول­های عضله قلبی، C : سلول­های عضله صاف                          

بافت عصبی

هستک

بافت عصبی متشکل از نورون­ها و سلول­های عصبی با هدایت ضربان­های الکتریکی و آزادسازی مواد شیمیایی مخصوص، تبادلات داخلی سلول­ها را به عهده دارد. نورون­ها با آزادسازی ماده شیمیایی به نام نوروترانسمیتر، اطلاعات را به یکدیگر منتقل می­کنند. شکاف بین دو نورون، در اصطلاح سیناپس[۳]^۱نامیده می­شود. نورون­ها در مغز و نخاع و سایر قسمت­های بدن وجود وجود دارند و از سه بخش دندریت^۲ ، بدنه^۳و اکسون^۴تشکیل شده­اند (شکل ۴-۴). اکسون­ها با لایه­ای از مواد چربی مخصوص به نام پوشش داده شده و می­توانند خیلی بلند باشند. به عنوان مثال اکسون نورونهای محرکه درکنترل انگشت شست پا، از ستون فقرات شروعشده، از پا و ران عبور  کرده و تا عضلات کف پا ادامه دارد.

 

نوروترانسمیتر  تـــــرشح  شده  ازآکسون نورون اول، بعـــد از  عبور  از سیناپسروی مـــولکول­هـای  دریافت کننده (رسپتور) دنــدریت نورون  بعــدی می­نشیند. بــه این  ترتیب  نورون با شروع  مــوجی از   تغییرات، ترانسمیتر را به نـــورون بعدی منتقل کرده و پیغام­هــا را به             سلول نهایی می­رساند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل (۴-۴)- شکل سلول عصبی

 

سلول­های عصبی با تغییرات الکتریکی و شیمیایی محیط تحریک می­شوند و در مغز و نخاع، عهده­دار تغذیه نورون­ها هستند.

 

کادر: معرفی برخی واژگان- سلول عصبی

 

اکسون	Axone	دندریت	Dendrite
انشعاب ثانوی اکسون	Collateral axon branch	غلاف میلین	Myelin sheath
پایانه اکسون	Synaptic Knob (axon terminals)	گره رانویه	Node of Ranvier
جسم سلولی	Soma (cell body)	هسته	Nucleus

 

 

 

 

 

 

بافت پیوندی

بافت پیوندی، ارتباط سه بافت دیگر را با هم  تحکیم میکند. این بافت با کمبود نسبی سلول­ها و فراوانی مواد زمینه­ای[۴]^۱[۵]در محیط خود، شناخته می­شود.  به طور مثال، زمینه ساختمانی استخوان، نوعی بافت پیوندی است،که از ماده­ای به نام کلاژن، با مواد معدنی و سلول­های کم تشکیل شده. خون نیز بخشی از بافت پیوندی محسوب می­شود.

1. Nucleus 2. DNA: 3. Blueprint                                              ۴٫  Adenosin Triphosphate

۱٫Motor neuron                                       ۲٫  .Neurotransmitters                        ۳٫ Neurmuscle Junction

۴٫Skeletal Muscle                                   ۵٫ Cardiac muscle                               ۶٫ Pacemaker

۱٫Synapse                                            ۲٫ Dendrit                                      ۳٫ Body

4. Axon

۱٫Ground substatance                  ۲٫ Pulmonary