یک تومورمارکر (TM) ایده آل ماده ای است که تنها توسط سلولهای نئوپلاستیک ساخته شده ، برای یک نوع تومور اختصاصی بوده (بدون مثبت کاذب)و بلافاصله پس از مراحل اولیه بیماری قابل تشخیص باشد (بدون منفی کاذب).

در افراد سالم قابل تشخیص نبوده و پایش وتشخیص سرطان را ممکن سازد.غلظت آن با اندازه تومور ارتباط مستقیم داشته و در نتیجه در ارزیابی کارآمدی درمان و تخمین وسعت سرطان و نیز تشخیص اولیه و عود مجدد بیماری ،موثر باشد.

 

بیشتر تومورمارکرها توسط سلولهای نرمال نیز تولید می شوند و حساسیت و اختصاصی بودن آنها تنهابه آستانه تصمیم گیری انتخاب شده بستگی دارد.

سطح تومورمارکرها تحت تاثیر پارامترهای متعددی می باشد.

 

 

افزایش غیر اختصاصی تومورمارکرها در حالات غیر توموری

CEA                مصرف سیگار،بیماری های خوش خیم ریوی و دستگاه گوارش،نارسائی مزمن کلیوی

CA 19-9        بیماری های خوش خیم ریوی و دستگاه گوارش(کلستاز و پانکراتیت++)

AFP                 بیماری های خوش خیم کبدی،چند قلوزائی

PSA                آدنوم پروستات،پروستاتیس،بزرگی پروستات

ßhCG             بارداری

     CA15-3  بیماری های خوش خیم کبدی،گوارش،ریوی و تخمدان،بیماری های اتوایمیون

CA125           بیماری های سروزی، سیروز کبدی، آسیت، اندومتریوز، پایان بارداری

CT                 آپودوما، ناکارائی مزمن کلیه، هایپر پارا تیروئیدی، بیماری پاژه

Tg                   بیماری های خوش خیم تیروئید

NSE                آپودوما،تومورهای کلیوی، بیماری های خوش خیم ریوی

ß۲-M             آرتریت روماتوئید، ایدز، لوپوس، بیماری Crohn’s،اختلال توبولار کلیوی

 

 

استفاده بالینی از مارکرها

 

عضو                                                          نوع بافت                                                                           مارکر اصلی یا ثانویه   

سینه                              آدنو کارسینوما                                                       CA15-3 –CEA   

تخمدان                           سروز                                                                                      CA125              

                                     موکوس                                                   CA19-9(CEA-CA72-4)

                                    ژرمینال                        AFP-ßhCG                                                      

                                    گرانولوز                                                        Inhibin(estradiol)   

رحم(دهانه)                     اپیدر موئید                                                     CYFRA21-1یاSCC

اندومتر                          آندوکارسینوما                                                   CA125-CA19-9    

جفت                             تروفوپلاست                                                         ßhCG               

پروستات                       آدنوکارسینوما                                              PSA-.free PSA(PAP)

مثانه                              آدنوکارسینوما                                                  CA125-CA19-9     

بیضه                              سمینوما                                                               ßhCG                   

                                          غیرسمینوما         -AFP                                                          ßhCG

 

 

مری                                    اپیدرموئید                                                               CYFRA21-1یاSCC          

                                          آدنوکارسینوما                                                             CA19-9(CEA)      

معده                                  آدنوکارسینوما                                                    CA72-4(CA19-9-CEA)

کبد                                     هپاتوکارسینوما              AFP-DCP(CEA)                                         

                                          متاستاز(اولیه ناشناخته)                   CEA-AFP-CA19-9-CA15-3-NSE

مجاری صفراوی                  آدنوکارسینوما                CA19-9(CEA)                                            

پانکراس                             آدنوکارسینوما                                                      CA19-9(CEA-CA50)

                                        اندوکراین                                              Digestive hormones-NSE    

روده کوچک                       کارسینوئید                                ۵-HIAA*(CEA-CA19-9)                

کولون/ رکتوم                     آدنوکارسینوما              CEA (CA19-9)                                                      

 مقعد                                   اپیدرموئید                                                               CYFRA21-1یاSCC 

مدولو-آدرنال                     فئوکروموسایتوما       VMA*-metanephrines*- Catecholamine*

 ریه                                    آدنوکارسینوما         CEA                                                                 

                                            اپیدرموئید                                                              CYFRA21-1یاSCC 

                                           سلول های کوچک             NSE                                                       

ENT(گوش،حلق، بینی)      اپیدرموئید                                                              CYFRA21-1یاSCC   

تیروئید                               مدولار                                                                          Calcitonin-CEA

                                            افتراقی                           Thyroglobulin                                        

سیستم عصبی                      نوروبلاستوما  NSE-HVA*-Catecholamine*                             

هماتو-لنفوئید                      بدخیمی های لنفوئیدی         ß۲-M                                               

*اندازه گیری در ادرار

 

 

CEA……………………………………….. Carcinoembryonic Antigen

AFP………………………………………..  α-Fetoprotein

CA…………………………………………. Cancer Antigen

ß۲-M………………………………………. ß۲-Microblobulin

CT ………………………………………….Calcitonin

۵-HIAA……………………………………. ۵-Hydroxyindoleacetic Acid

۵’Nu……………………………………….. ۵’Nucleotidase

DCP……………………………………….. Decarboxyprothrombin

gGT………………………………………… g-Glutamyl Transferase

hCG……………………………………….. Human Chorionic Gonadotropin

HVA……………………………………….. Homovanillic Acid

LDH……………………………………….. Lactate Dehydrogenase

NSE……………………………………….. Neurone Specific Enolase

ALP……………………………………….. Alkaline Phosphatase

BAP……………………………………….. Bone Alkaline Phosphatase

PAP……………………………………….. Prostatic Phosphatase Acid

PSA……………………………………….. Prostate Specific Antigen

SCC……………………………………….. Squamous Cell Carcinoma

Tg…………………………………………. Thyroglobulin

TPA……………………………………….. Tissue Polypeptide Antigen

VMA………………………………………. Vanillylmandelic Acid

 

 

استفاده بالینی از تومورمارکرها دارای ۵ اندیکاسیون اصلی می باشد.                                            

 

– غربالگری

PSA تنها مارکری است که در غربالگری سرطان پروستات به همراه معاینه دیجیتال رکتال در مردان بالای ۵۰ سال مورد استفاده قرار می گیرد.همچنین غربالگری هدفدار سرطان مد و لار تیروئید با استفاده از CT و هپاتوکارسینوما با استفاده از AFP دارای ارزش بالینی می باشد.

– تشخیص

ارزش تشخیص تومورمارکرها محدود به موارد ذیل است :

* به منظور بالا بردن ارزش تشخیص PSA معیارهای ذیل توصیه شده است:

–  نسبت free PSA /total PSA

– دانسیته PSA (نسبت PSA به اندازه غده)

– شتاب PSA (افزایش سالیانه PSA)

– وغلظت PSA در ارتباط با سن بیمار

 پیش آگهی

ارزش پیش آگهی تومورمارکرهاعموما” با اندازه تومورها مرتبط بوده و بیانگر شدت بیماری می باشد.تنها تومورمارکرهای دارای ارزش پیش آگهی مستقل از شدت بیماری عبارتند از:

پایش درمان

پایش درمان با اندازه گیری سطح تومورمارکرها با استفاده از یک تکنیک در یک آزمایشگاه مورد ارزیابی قرارمی گیرد.هر بیمار دارای کنترل خاص خود بوده و از مقایسه با مقادیر نرمال باید اجتناب شود.

– کینتیک فردی سطح مارکرها

ترکیب داده های بالینی و درمانی با نمودار کینتیک فردی تومورمارکرها امکان محاسبه پارامترهای کیتنیک مختلف را فراهم می سازد.

برای ارزیابی اثر بخشی درمان،نیمه عمر(T1/2) تومورمارکرو حداقل غلظت آن در طول دوره درمان (min[TM]) باید اندازه گیری شود.

نیمه عمر(T1/2) ظاهری

نیمه عمر عبارت است زمانی که درآن غلظت تومورمارکردرفازاولیه درمان به نصف کاهش می یابد.این پارامتر بیانگر سرعت کاهش اندازه تومور می باشد.

مقادیرآن بستگی به نوع درمان و کارآمدی آن دارد.پس ازعمل جراحی T1/2 تنها نشانه حذف تومورمارکرمی باشد.درهنگام استفاده از شیمی درمانی،رادیو تراپی یا هورمون تراپی T1/2 نشانگر ترشحات موقت تومور نیز می باشد.

* ا فزایش متناقض سطح تومورمارکرها در فاز اولیه درمان موثر سیستمیک مشاهده می شود که ناشی از لیز گسترده سلولها و زایش مجدد هپاتوسیت ها می باشد.

هنگامیکه تومور هتروژن، تومورمارکرهای متعددی را ترشح می کند،افزایش متفاوت سطح این مارکرها می تواند نشانگر حساسیت مختلف کلون های سلول های ترشحی به درمان باشد.

 

– حداقل غلظت بدست آمده در طول درمان min[TM]

Min[TM] یک نشانگر مناسب برای بیماری می باشد. مقدار آن و زمان صرف شده برای بدست آمدن نتایج بستگی به نوع درمان و اثر بخشی آن دارد.

بالا بودن ثابت سطح min[TM] نشانگر وجود تومورترشحی می باشد.بازگشت به سطح معمول همیشه با استریلیزاسیون تومور مرتبط نمی باشد.این غلظت می تواند با تومورهای کوچک باقیمانده یا حذف تنها کلون سلولی ترشحی مرتبط باشد.

برای تومورمارکرهائی که دارای نیمه عمر کوتاه می باشند تداوم سطح قابل تشخیص سه هفته پس ازانجام عمل جراحی نشانگر وجود باقیمانده تومور می باشد.

 

 

 

 تشخیص زودهنگام عود بیماری و متاستاز

عود بیولوژیکی بیماری با افزایش غلظت تومورمارکر مشخص می شود.

 

– کنتیک فردی سطح TM

     افزایش سطح تومورمارکرها حتی در محدوده نرمال نشانگر عود مجدد می باشد.سرعت    

     افزایش غلظت با زمان دو برابر شدن (dt) تومورمارکرمورد ارزیابی قرار می گیرد.

 

    – زمان دو برابر شدن (dt)

زمان دو برابر شدن با استفاده ازسه نقطه محاسبه شده و بیانگر سرعت اولیه عود بیماری می باشد.همچنین امکان استفاده از برنامه مانیتورینگ ،نوع درمان و استراتژی درمانی بکارگرفته شده در مراحل اولیه عود بیماری را فراهم می سازد.

اندیکاسیون                        معیارهای بیولوژیک                                                  اهمیت

پایش درمان                      [TM] قبــل از درمـان                                              مــقدار افزایـش

                                          T1/2                                                                                      اثربخشی درمان

                                         min[TM] (نرمــال شدن)                                          تداوم بیمــاری

                                          نهایتmin[TM](نرمال شدن)                                 اثربخشی درمان

تشخیص زود هنگام            افزایش قابل ملاحظه درTM(3سطح)               عود بیولوژیکی بیماری

عود بیماری                             dt                                                   افزایش سرعت عود بیماری

                                    

                                         T1/2 =-log(2)/decreasing TM curve                              

                                                                 increasing  TM curve /   dt =+log(2)

 

 

تغییرتئوریک نمودار مارکرها

 

*این کینتیک ها برای تمامی مارکرها و تظاهرات بالینی قابل تعمیم نمی باشد.

 

پرسش های عملی

 

قبل از درمان : برای بدست آوردن مقادیررفرانس

درطول درمان : بر اساس ریتم اتخاذ شده در نوع درمان،نیمه عمرو سطح اولیهTM

درطول پایش درمان : با توالی اتخاذ شده برای:

در طول پیشرفت عود بیماری :بر اساس ریتم اتخاذ شده در زمان دو برابر شدن TM

تحلیل اختلافات

بالینی :

آنا لیتیکی :

– مشکل استاندارد سازی معرف

– حساسیت متغیرمعرف به hook effect یا مواد مداخله گر

– مشکل استاندارد سازی بین المللی

– هتروژن بودن مولکولی TM

– وجود HAMA  (mouse anti-human immunoglobulin antibodies)

آیا تومورمارکردرجای دیگری غیرازخون نیز قابل اندازه گیری می باشد؟

پس ازجراحی، بیان تومورمارکرها در سلول های تومور با استفاده از تکنیک ایمونو هیستوکمیکال دربافت قابل اندازه گیری می باشد.

تومورمارکرها همچنین در مایعات بیولوژیکی بدن قابل اندازه گیری می باشند:

– ادرار (کاتکول آمین ها و NSE در تومورهای نورو اندوکراین)

– مایع پلور(هیالورونیک اسید در مزوتلیوم ها)

– مایع آسیت (CA19-9 وCEA در کارسینوز پریتون)

CSF ( NSE در بیماری های نورولوژیکی اندامها)

اهمیت اندازه گیری آنزیم ها در کانسرولوژی تا چه حد می باشد؟

اندازه گیری آنزیم ها اطلاعات مرتبط با تومورمارکرها را کامل می کند.در صورتیکه افزایش فعالیت برخی آنزیم ها(مثلLDH، gGT، ۵’Nu،(ALP بیانگر پاسخ غیراختصاصی پارانشیم کبدی به حمله تومور می باشد.بالا رفتن غلظت سایرآنزیم ها می تواند به طور اختصاصی نشانه وجود تومورباشد مانندBAP (تومور اولیه یا متاستاتیک استخوان)PAP(تومور پروستات)،لیزوزیم(سندروم های میلوپرولیفراتیو) و غیره….

به خاطر داشته باشیم که :

بایــــدها :

نبـــــاید ها :

۱– اندازه گیری سطح مارکر زمانی که هیچ نوع درمانی در دسترس نمی باشد.

۲– پایش محل تومور با استفاده از تومورمارکرهای مختلف که مکمل واقعی نمی باشند.

 

مجموعه تومور مارکرهای VIDAS  به شرح ذیل میباشد:

VIDAS CEA

VIDAS AFP

VIDAS TPSA

VIDAS FPSA

VIDAS CA 15-3

VIDAS CA 19-9

VIDAS CA 125 II

VIDAS ß۲-M

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *