قبل از آنکه به بحث در مورد ساختمان زنجیره های سبک وسنگین آنتی بادی بپردازیم لازم است با سه اصطلاح فوق آشنا شویم.
ایزوتیپ [۱] :
به تفاوت هایی که در نواحی ثابت زنجیر های سبک وسنگین مولکول Ab در گونه های مختلف وجود دارد گفته می شود. زنجیره های سبک وسنگین انواع مختلفی از نظر ساختمانی ، اسید آمینه و وضعیت فضایی دارند و علی رغم شباهت های کلی مولکول آنتی بادی، می توان آنها رابراساس تفاوت های فیزیکی شیمیایی در اندازه ، بار الکتریکی ، حلالیت وخواص آنتی ژن به کلاس ها و زیر کلاس های مختلفی تقسیم کرد. هر فرد طبیعی تمام ایزوتیپ هایی که برای یک گونه اختصاصی هستند را بروز می دهد و هر یک از انواع ایزوتیپ ها تـوسط جایگاه ژنتیکی مشخصی از ژنوم سلول ساخته می شود.
* زنجیره های سنگین آنتی بادی به پنج کلاس با ایزوتیپ مختلف تقسیم می شوند (میو ، دلتا ،گاما ،اپسیلون ، آلفا) بنابراین به ترتیب آنتی بادی هایی IgA , IgE , IgG , IgD , IgM دارای زنجیره های فوق هستند. ایزوتیپ دارای چهار زنجیره () می باشند بنابراین چهار نوعIgG یعنی IgG4,IgG3,IgG2,IgG1 وجود دارد.
همچنین ایزوتیپ دارای دو زنجیره ( و)بوده و دو نوع IgA2 , IgA1 وجود دارد.
* زنجیره های سبک نیز دو نوع ایزوتیپ دارند ، یکی نوع کاپا (k) و دیگری نوع () لامبدا. تفاوت هایی که در ناحیه ثابت زنجیره های سبک وجود دارد باعث بوجود آمدن ۲ نوع زنجیره سبک فوق گردیده است . خود زنجیره دارای ۶ تا ۹ نوع مختلف در بدن می باشد . در کتاب های جدید اصطلاح ایزوتیپ فقط به تفاوت های موجود در نواحی ثابت زنجیره های سنگین گفته می شود و طبق این تعریف ما فقط ۵ نوع ایزوتیپ خواهیم داشت . بنا براین شاخص های ایزوتیپیک در نواحی ثابت زنجیره های آنتی بادی قرار داشته و موجب شناسایی و تمایز آنتی بادی های مختلف می گردد. این شاخص ها را شاخص های تکامل زیستی یا فیلوژنی [۲] نیز می گویند زیرا در صورت تزریق زنجیره گاما از انسان به خرگوش ، این حیوان فقط آنتی بادی هایی را می سازد که قادر است با زنجیره گاما واکنش می دهد ، پس برای تهیه آنتی بادی علیه شاخص های ایزوتیپیک یک زنجیره ایمونوگلبولین باید از یک گونه به گونه دیگر تزریق انجام گیرد زیرا در یک گونه ایزوتیپ ها یکسانند.
آلوتیپ [۳]:
به تفاوت هایی که در سطح جمعیت یک گونه برای نواحی ثابت زنجیره های سنگین و سبک مولکول آنتی بادی وجود دارد ، گفته می شود. شاخص های آلوتیپیک مولکول های آنتی بادی در حقیقت شاخص های ژنتیکی می باشند و کلمه یونانی Allo به معنای دیگری و Type به معنای نوع ، نشان دهنده همین حقیقت است. این شاخص در نواحی ثابت زنجیره های سنگین و سبک ایمونوگلبولین ها قرار داشته و در حقیقت شامل تفاوت هایی است که در اسید آمینه یک یا چند محل از زنجیره های سنگین و سبک مشاهده می شود و تابع کنترل قوانین ژنتیکی مندل می باشد. تا کنون نشانه های آلوتیپیک ایمونوگلبولین های انسانی فقط بر روی زنجیره های سنگین گاما () ، آلفا و اپسیلون و زنجیره سبک کاپا کشف شده و به ترتیب Gm وAm وEm وKm نامگذاری شده اند. برای تهیه آنتی بادی علیه شاخص های آلوتیپی بایستی ایمونوگلبولین یک گونه حیوان را به فردی از همان گونه که از نظر ژنتیکی متفاوت است تزریق کرد . بنابراین ایزوتیپ ، تفاوت در نواحی ثابت زنجیره های سبک و سنگین در گونه های مختلف و آلوتیپ تفاوت در نواحی ثابت زنجیره های سبک وسنگین در افراد مختلف یک گونه می باشد. پس یک ایزوتیپ خاص می تواند تعداد متعددی آلوتیپ داشته باشد .
ایدیو تیپ [۴]:
به تفاوت هایی که مربوط به ناحیه متغیر (V) در مولکول های آنتی بادی است گفته می شود. به عبارت دیگر ایدیوتیپ شاخص هایی هستند که سبب تمایز یک دومن متغیر از سایر دومن های متغیر می شود. گفتیم که در نواحی متغیر سه منطقه بسیار متغیر یا هیپرواریابل وجود دارد که آنها را CDR نیز نامیدیم . در حقیقت هر یک از CDRها را یک ایدیوتوپ[۵] و مجموع هر سه CDR را ایدیوتیپ می نامند. البته برخی از محققین همه آنتی بادی های دارای ایدیوتیپ های یکسان را متعلق به یک ایدیوتیپ می دانند. لازم به ذکر است که منطقه Fab در مولکول آنتی بادی که توانائی شناسائی اپی توپ های آنتی ژنی را داشته و به آنها متصل می شود بنام “پاراتوپ” [۶]نیز می گویند و حفره پاراتوپ خصوصا درمناطق بسیار متغیر علیه یک اپی توپ معین شکل سه بعدی خاصی خواهد داشت و از ترادف بخصوصی از اسید های آمینه برخوردار می باشد . این شکل و ترداف بخصوص در منطقه اتصال به آنتی ژن بنام شاخص ایدیوتیپی معروف است ومی دانیم که این شکل خاص در هر کلون یا دسته ای از آنتی بادی ها علیه یک اپی توپ بخصوص ومنحصر بفرد می باشدودر حقیقت ایدیوتیپ اختصاصی علیه همان اپی توپ است. گاهی دسته های متفاوت آنتی بادی علیه اپی توپ های مختلف به علت تشابه آنتی ژن ها با یکدیگر در ناحیه پاراتوپ به هم مشابهت یا نزدیکی دارند که اصطلاحا” شاخص ها یا ایدیوتیپ های عمومی یا متقاطع گفته می شوند و پدیده واکنش متقاطع [۷] به علت وجود چنین ایدیوتیپ هایی ایجاد می گردد . شاخص های ایدیوتیپیک در نقاط مختلف حفره پاراتوپ هر آنتی بادی قرار گرفته و عموما” به سه دسته تقسیم می شوند :
۱-دسته ای در ناحیه خارجی حفره پاراتوپ قرار گرفته اند و بنام شاخص های (آلفا ایدیوتیپ) مشهورند.
۲-دسته ای در نزدیکی محل اتصال آنتی بادی به اپی توپ آنتی ژنیک در داخل حفره قرار داشته ولی دخالتی در اتصال ندارند و بنام شاخص های (بتا ایدیوتیپ) مشهورند.
۳-دسته ای نیز در داخل حفره پاراتوپ و کاملا در تماس با اپی توپ آنتی ژنیک قرار دارند و در حقیقت همان نقاط بسیار متغیر یا هیپرواریابل هستند که بنام (گاما ایدیوتیپ) معروفند .
یک نکته بسیار مهم در مورد ایدیوتیپ این است که شاخص های ایدیوتیپیک برای خود میزبانی که آنتی بادی را تولید کرده است آنتی ژنیک می باشد ، زیرا تفاوت های بیشماری که در نواحی متغیر و بسیار متغیر مولکول آنتی بادی وجود دارد سبب می شود که خود ایدیوتیپ ها نیز برای بدن به عنوان یک عامل بیگانه تلقی شده و علیه آنها آنتی بادی های جدید تولید شود.این آنتی بادی ها را (آنتی ایدیوتیپ)می نامند و عمل آن جلوگیری از سنتز زیاد آنتی بادی اولیه است . فرض کنید آنتی ژن A وارد بدن می گردد و فرد علیه آن Ab1 را تولید می کند. بخش های متغیر در Ab1 برای فرد بیگانه است و این Ab برای بدن به عنوان آنتی ژن عمل کرده و موجب تولید آنتی بادی دیگری می شود که می تواند ناحیه متغیر در Ab1 را شناسائی کند. این Ab را بنام Ab2 می شناسیم و این آنتی بادی دوم از تولید بیش از حد Ab1 در بدن جلوگیری می کند. حال خود Ab2 نیز می تواند به عنوان یک آنتی ژن سبب تشکیل Ab3 گردد و به همین ترتیب یک شبکه بنام شبکه ایدیوتیپ- آنتی ایدیوتیپ[۸] ایجاد می گردد و می تواند تعادل را به سیستم ایمنی باز گرداند. به این مبحث تئوری شبکه[۹] نیز می گویند .
