آنسفالیت

آنسفالیت

آنسفالیت (Enchephalitis) و انواع آن

آنسفالیت به مجموعه بیماری‌های التهابی حاد در مغز گفته می‌شود. واژه حاد (Acute) در پزشکی در رابطه با بیماری‌هایی استفاده می‌شود که بطور ناگهانی آغاز شده و بسرعت گسترش می  یابند و معمولا نیاز به توجه و مراقبت فوری (اورژانس)دارند. این بیماری، اغلب بصورت علایم شبه انفلوانزا (Flu-like)  نظیر تب یا سردرد بروز پیدا می‌کند و می‌تواند بدون علامت باشد. هرچند گاهی علایم بیماری وخیم تر می‌شود و ممکن است حیات بیمار را بخطر اندازد. از این‌رو تشخیص و درمان بموقع آنسفالیت بسیار حائز اهمیت می‌باشد.

علایم بیماری

بیشتر مبتلایان دارای نشانه‌های شبه انفلوانزا هستند که عبارتند از: سردرد، تب، درد عضلات و مفاصل، گرفتگی گردن و خستگی و ضعف. گاهی علایم شدیدتر شده و ممکن است با تب بالای ۳۹ درجه، گیجی، اضطراب، توهم، حملات صرع، اختلال در حواس، فلج در نواحی خاصی از صورت یا بدن، حساسیت شدید به نور(فوتوفوبی)، اختلال در تکلم و شنوایی و فقدان هوشیاری همراه باشد. در موارد شدیدتر در صورت عدم تشخیص و انجام مراقبت‌های پزشکی، احتمال کما و مرگ بیمار وجود دارد.علایم در بچه ها  بصورت حالت تهوع، سفتی بدن، کاهش اشتها، لکه های نرم در کاسه سر ، زودرنجی و کج خلقی بروز پیدا می کند.

دلایل بیماری

علل اصلی بیماری هنوز بطور کامل مشخص نشده است؛ اما غالبا در اثر عوامل ویروسی ایجاد می‌شود.  آنسفالیت به لحاظ عوامل ایجاد کننده، به دو نوع عمده تقسیم می‌شود:

• آنسفالیت اولیه(Primary Encephalitis): زمانی است که یک عفونت (غالبا ویروسی) مغز یا نخاع را بطور مستقیم درگیر نماید. این حمله، می تواند ناشی از فعال‌سازی مجدد یک ویروس(بعد از غیر فعال شدن آن در بیماری قبلی) باشد. بندرت برخی از باکتری ها، قارچ ها و انگل ها نیز می توانند آنسفالیت ایجاد نمایند. به آنسفالیت اولیه، اصطلاحا، آنسفالیت عفونی (Infectious Encephalitis) نیز می گویند.
• آنسفالیت ثانویه(Secondary Encephalitis): هنگامی است که عامل عفونی (در جای دیگری از بدن) و یا عامل غیر عفونی باعث تحریک سیستم ایمنی و ایجاد التهاب در مغز شود. بدلیل دخالت سیستم ایمنی در ایجاد این نوع آنسفالیت، به آن اصطلاحا، آنسفالیت اتوایمیون(Autoimmune Encephalitis) نیز اطلاق می‌شود؛ چرا که در آن ایمنی بدن به اشتباه علیه خود (بافت مغز) وارد عمل می‌گردد.

میکروب‌های ایجاد کننده آنسفالیت

• ویروس‌ها
• ویروس های هرپس سیمپلکس شامل ویروس عامل تب‌خال دهان و لب ها(HSV1) ، ویروس تب‌خال تناسلی(HSV2)، ویروس اپشتین بار (عامل مونونوکلئوز عفونی؛ EBV ) ، ویروس واریسلا زوستر (عامل آبله مرغان در کودکان و زونا در بزرگسالان؛ VZV) و سایتومگالو ویروس
• ویروس های سرخک، اوریون و سرخچه (روبلا)
• ویروس آنفلوانزا
• انترویروس ها شامل ویروس فلج اطفال(پولیو ویروس) و ویروس کوکساکی(عامل عفونت تنفسی و گوارشی)
• برخی از آربوویروس ها(ویروس های منتقله توسط بندپایان نظیر پشه و کنه): مثل فلاوی ویروس‌ها، ویروس نیل غربی، ویروس دانگو و …
• ویروس هاری(رابدوویروس)
• باکتری‌ها: مایکوپلاسما، مننگوکوک، پنوموکوک، لیستریا، بورلیا بورگدورفری( عامل بیماری لایم)
• قارچ‌ها: هیستوپلاسما، کریپتوکوکوس، کاندیدا
• انگل‌ها: مالاریا، توکسوپلاسما، آمیب‌های آزادزی مثل نگلریا

آنسفالیت ثانویه (اتوایمیون)

گروه متنوعی از اختلالات عصبی- روانپزشکی- خودایمنی هستند که به لحاظ علایم بالینی بسیار مشابه آنسفالیت اولیه می باشند. آسیب‌ها در این بیماری‌ها بخاطر تولید آنتی‌بادی علیه گیرنده‌های غشایی (دخیل در سوخت و ساز مغز) و پروتئین‌های مرتبط با کانال‌های یونی نورون‌های سیستم عصبی مرکزی(مغز و نخاع) ایجاد می‌شود. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به کره سیدنهام، آنسفالیت لتارژی، آنسفالوپاتی هاشیموتو و آنسفالیت لیمبیک اشاره نمود.

فاکتورهای خطر

آنسفالیت ممکن است هر فردی را مبتلا کند و عوامل زیر می توانند احتمال ایجاد آن را در افراد افزایش دهند:

• سن: تعدادی از انواع انسفالیت در برخی از گروه‌های سنی رایج‌تر هستند. بطور کلی، کودکان و سالمندان، بیشتر در معرض ابتلا به آنسفالیت ویروسی می‌باشند.
• سیستم ایمنی تضعیف شده: به این افراد اصطلاحا ، افراد با سیستم ایمنی تعدیل‌شده(Immunocompromised) گفته می‌شود. از جمله آن‌ها ، افراد مبتلا به ایدز ، مبتلایان به بیماری‌های نقص ایمنی و استفاده‌کنندگان از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی(نظیر افراد مبتلا به بیماریهای خودایمنی، دریافت کنندگان پیوند عضو و …) هستند که با احتمال بالایی در معرض ابتلا به آنسفالیت اتوایمیون قرار می‌گیرند.
• نواحی اقلیمی: ویروس‌های منتقله توسط بندپایان(آربوویروس‌ها) در نواحی اقلیمی خاصی می‌توانند توسط پشه ها و کنه های موجود به انسان منتقل شده و ایجاد آنسفالیت نمایند.
• فصول خاصی از سال: بعنوان مثال آربوویروس‌ها در آمریکا، بیشتر در فصول گرم(تابستان) توسط بندپایان انتقال می‌یابند.

تشخیص

پزشک، بررسی بیماری را از طریق معاینه کامل فیزیکی و گرفتن سابقه پزشکی آغاز می‌کند. در ادامه جهت تشخیص دقیق تر موارد زیر توسط پزشک متخصص (نورولوژیست) درخواست می‌شود:

الف: تصویر برداری از مغز به کمک MRI و CT اسکن

ب: بررسی سرم و  مایع مغزی نخاعی(CSF) به لحاظ وجود عوامل التهابی، عوامل عفونی(در آنسفالیت عفونی) و اتوآنتی‌بادی‌ها( در آنسفالیت اتوایمیون)

ج: بررسی الکتروانسفالوگرام(EEG) یا فعالیت الکتریکی مغز

د: بیوپسی مغز: در موارد نادر بخصوص زمانی که علایم بیماری با وجود درمان رو به وخامت می‌گذارد.

پیشگیری

بهترین راه برای پیشگیری از آنسفالیت اولیه، اجتباب از درمعرض قرار گرفتن با عوامل عفونی است. حفظ بهداشت فردی، آموزش عادت‌های بهداشتی مناسب برای کودکان و انجام واکسیناسیون بموقع و کامل کودکان و واکسیناسیون ضروری به هنگام مسافرت به مناطق اقلیمی خاص از جمله راه های پیشگیرانه بشمار می آید.

درمان

توصیه های درمانی برای آنسفالیت خفیف معمولا شامل موارد زیر می باشد:

• استراحت مطلق
• مصرف مایعات فراوان
• استفاده از داروهای ضدالتهابی شامل استامینیفون، ایبوبروفن، ناپروکسن و …
• مصرف آنتی بیوتیک ها متناسب با عامل عفونی( در آنسفالیت اولیه)

در مواردی که آنسفالیت شدید بوده و نیاز به بستری شدن در مراکز درمانی دارد، اقدامات تکمیلی نظیر استفاده از تجهیزات کمک تنفسی، تزریق سرم، تجویز داروهای ضدالتهابی ( نظیر کورتیکواستروئیدها) و داروهای ضدصرع مثل فنی‌توئین (با نام تجاری دیلانتین) انجام می شود. در صورت وجود عوارض آنسفالیت، درمان های بیشتر بصورت فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و روان درمانی نیز موردنیاز می‌باشد.